سواد مالی چیست و چرا اهمیت دارد؟

برای اینکه بدانیم سواد مالی چیست و چرا اهمیت دارد، بیایید نگاهی به توما و آموت بیندازیم که از دوران مدرسه همکلاسی بودند. هردو به دانشگاه رفتند و بعد از فارغ التحصیلی، وقتی شروع به کار کردند، تقریبا حقوق یکسانی می گرفتند.

توما با ایجاد یک بودجه منطقی برای خودش، توانست پس انداز کند و پس اندازها را سرمایه گذاری کرد. بیست سال بعد، توما دو واحد آپارتمان و یک ماشین داشت و سالی یک سفر خارجی می رفت. آموت اما کمی به خودش ساده تر گرفت. می دانست باید دخلش، بیشتر از خرجش باشد، ولی بعضی ماه ها نمی شد، کم می آورد و قرض می کرد و یا از جیب می خورد. به طور منظم سرمایه گذاری نمی کرد و … . بیست سال بعد، آموت یک خانه داشت فقط، بدون هیچ سرمایه ای برای بازنشستگی و دائما نگران فردا. تفاوت توما و آموت، تفاوت داشتن و نداشتن سواد مالی است. می خواهیم مهارت سواد مالی را به زبان ساده تعریف کنیم و ببینم چه ابعادی دارد و چرا آموزش سواد مالی مهم است.

بخش اول: سواد مالی چیست؟

سواد مالی ترکیبی از دانش، تفکر تحلیلی، و توانایی‌های اجرایی است که به افراد این امکان را می‌دهد تا با چالش‌ها و فرصت‌های مالی به بهترین شکل ممکن برخورد کنند. می توان گفت سواد مالی به صورت توانایی فهمیدن و استفاده از اطلاعات مالی برای اتخاذ تصمیمات مالی خوب تعریف می‌شود. این شامل دانش در زمینه بودجه‌بندی، مدیریت بدهی، سرمایه‌گذاری، و درک مفاهیم اقتصادی و مالی مهم می‌شود. (در این مقاله می توانید درباره نشانه های سواد مالی بخوانید)

اجزای اصلی سواد مالی

1. دانش مالی: فهم مفاهیم مالی از جمله درآمد، هزینه، سرمایه، و سود.
2. مهارت‌های بودجه‌بندی: توانایی برنامه‌ریزی و کنترل بودجه شخصی یا خانوادگی.
3. توانایی مدیریت بدهی: ارزیابی و مدیریت بدهی‌ها به‌طور هوشمندانه.
4. سرمایه‌گذاری: توانایی انتخاب گزینه‌های سرمایه‌گذاری متناسب با اهداف فردی. (در این مقاله درباره بهترین روش های سرمایه گذاری بخوانید)

نقشه سواد مالی دنیا

و حالا بیایید نگاهی به نقشه سواد مالی در دنیا بیندازیم و ببینیم وضعیت کشور ما چگونه است. اگر دانش افراد را در چهار حوزه کار با اعداد، بهره مرکب، تورم و ریسک بسنجیم، در کل تخمین زده می شود که فقط یک سوم جمعیت جهان از سواد مالی مناسبی برخوردارند. نروژ و سوئد بالاترین سطح سواد مالی را دارند و بیشتر از 70% مردم این کشورها باسواد مالی محسوب می شوند. بعد از آن کشورهای کانادا، استرالیا، انگلستان و آلمان در رتبه های بعدی هستند. (نکته: اگر قصد مهاجرت دارید، بیشتر روی کشورهای با سطح سواد مالی بالا تمرکز کنید.)

طبق این آمار ایران جزو کشورهای با سطح سواد مالی پایین است و فقط 20% ایرانیان سطح مناسبی از سواد مالی را دارند. یکی از دلایل این مساله، عدم آموزش مهارت های مالی در سیستم آموزشی رسمی ما از دبستان تا دانشگاه است. در کل وضعیت دنیا در این حوزه مساعد نیست. مثلا 75% نوجوانان آمریکایی اعتماد به نفس کافی نسبت به دانش خود از مسائل مالی ندارند (منبع)، در حالیکه این کشور مطابق نقشه زیر جزو کشورهای با سطح سواد مالی بالا طبقه بندی شده.

آیا سواد مالی یک مساله ذاتی است یا قابل یادگیری؟

وقتی توما و آموت شروع به کار کردند، اگر یک آزمون سواد مالی از آنها می گرفتید، نمره هر دو تقریبا یکسان بود. هر دو هم حس می کردند که باید در مورد پول و مسائل مالی بیشتر بدانند. توما برای این کار برنامه ریزی کرد، در کلاس های آموزشی شرکت کرد، کتاب هایی در حوزه اقتصاد، سرمایه گذاری، مالیه شخصی و … خواند و دائم در حال یادگیری مباحث مالی بود. اما آموت کار را به فردا موکول کرد. تصور می کرد مثل نسل های قبلی ایرانیان می تواند بدون دانش مالی، بالاخره یک جوری کارش را راه بیندازد. اما نظام اقتصاد ایران در 10 سال گذشته زیر و رو شده و آن فرصت های رشد مالی آسان مثل ملاکی یا کارمندی، دیگر در دسترس عموم مردم نیست. بله سواد مالی یک مساله قابل یادگیری است اما نیاز به برنامه ریزی بلند مدت و پشتکار دارد.

تأثیرات آموزش سواد مالی

بر اساس آمارها، افرادی که به سواد مالی دسترسی دارند:

• ۶۰٪ کمتر از مشکلات مالی جدی رنج می‌برند.
• ۷۰٪ بیشتر از فرصت‌های سرمایه‌گذاری بهره‌مند می‌شوند.
• ۵۰٪ بیشتر از امنیت مالی برخوردار هستند.

یعنی حتی با سطح درآمد یکسان، سواد مالی می تواند مشکلات ما را کاهش دهد، باعث رشد مالی ما شود و امنیت مالی بیشتر در زندگی ما ایجاد کند. مثلا آموت که جز یک آپارتمان نقلی، دارایی دیگری ندارد، دائم نگران افزایش هزینه ها بر اثر تورم و وضعیت مالی خود در دوران بازنشستگی است چون می داند حقوق بازنشستگی، اصلا کافی نیست.

بخش دوم: اهمیت سواد مالی در زندگی فردی

سواد مالی در زندگی فردی چه تأثیراتی دارد؟ چرا این مهارت به عنوان یکی از ابزارهای موفقیت و پیشرفت فرد در جوامع مختلف محسوب می‌شود؟

کاهش استرس‌های مالی: آمار نشان می‌دهد که افرادی که دارای سواد مالی هستند، با کاهش استرس‌های مالی (مثلا بیماری های هزینه بر، دزدی، کلاه برداری و …) مواجه می‌شوند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که این افراد در مواجهه با مشکلات مالی، اطلاعات کافی دارند تا تصمیماتی عاقلانه‌تری بگیرند و این باعث کاهش نگرانی‌های اقتصادی آن‌ها می‌شود.

افزایش امنیت مالی: افرادی که مجهز به سواد مالی هستند، در امور مالی خود دقت بیشتری دارند و این موجب افزایش امنیت مالی آن‌ها می‌شود. آموزش در زمینه مدیریت بودجه، سرمایه‌گذاری، و مدیریت بدهی به این افراد این امکان را می‌دهد که از دسترسی به اطلاعات مالی بهینه استفاده کنند.

توانمندی در برنامه‌ریزی مالی: سواد مالی توانایی برنامه‌ریزی مالی را به شدت افزایش می‌دهد. این مهارت به افراد اجازه می‌دهد تا اهداف مالی خود را به دقت تعیین کنند و برنامه‌های کوتاه و بلندمدت برای دستیابی به این اهداف ایجاد کنند. مثلا توما بعد از شروع به کار، اولین هدف مالی خود را خرید یک خانه 50 متری در منطقه متوسط شهر قرار داد و توانست بعد از 3 سال، این هدف را تیک بزند و برای خانه دوم برنامه ریزی کند. آموت هم همیشه دوست داشت خانه ای داشته باشد، اما چون هدف مشخص نداشت تا 15 سال بعد از شروع به کار، موفق به خرید خانه نشد.

پیشرفت در سرمایه‌گذاری: افراد دارای سواد مالی معمولاً در انتخاب‌های سرمایه‌گذاری خود تصمیمات هوشمندانه‌تری می‌گیرند. این افراد می‌توانند ریسک و مزیت‌های مختلف سرمایه‌گذاری را درک کرده و تصمیمات بهینه‌ای را بر اساس اهداف مالی خود بگیرند. بخصوص در ایران که بخشنامه های ساعتی و اقتصاد دستوری، هر روز ریسک های جدید ایجاد می کنند، اطلاع نسبت به انواع ریسک ها و روش مدیریت آن ها حیاتی است. مثلا شما اگر محصولات آرایشی و بهداشتی می فروشید، باید بتوانید ریسک افزایش قیمت دلار و یا جهش ناگهانی آن را تشخیص داده و به خوبی مدیریت کنید در غیر این صورت کسب و کار شما با مشکل جدی و ریزش مشتریان مواجه می شود. موجودی انبار شما کم می شود، نقدینگی کاهش می یابد و ناچار می شوید برای تامین مالی خود از وام های با بهره بالا استفاده کنید.

تأثیرات اجتماعی: آموزش سواد مالی نقش مهمی در کاهش نابرابری‌های اجتماعی دارد. افراد با دسترسی به این مهارت می‌توانند بهترین تصمیمات مالی را بگیرند و این موجب افزایش سطح زندگی و تعادل اجتماعی می‌شود. اگر دوباره به سراغ آموت برویم، او ناچار است ساعت های بیشتری از توما کار کند، چون دارایی کافی انباشت نکرده و نمی تواند به بین کار و زندگی شخصی و اجتماعی خود تعادل ایجاد کند. او هنوز در سطح تامین نیازهای پایه ای خود مانده و نتوانسته به سمت آزادی و استقلال مالی حرکت کند.

بخش سوم: تاثیرات سواد مالی بر جامعه

سواد مالی به عنوان یک مهارت بسیار حیاتی، نه تنها بر زندگی فردی بلکه بر جامعه به طور کلان نیز تأثیرگذار است.

کاهش نابرابری اقتصادی: یکی از تأثیرات بارز سواد مالی در جوامع، کاهش نابرابری‌های اقتصادی است. افرادی که دارای سواد مالی هستند، توانایی بهتری در انتخاب شغل، سرمایه‌گذاری، و مدیریت منابع مالی خود دارند. آمار نشان می‌دهد که در جوامعی که سواد مالی گسترده است، نرخ نابرابری اقتصادی پایین‌تر است.

افزایش توان اقتصادی: افزایش سواد مالی در جامعه منجر به افزایش توان اقتصادی افراد می‌شود. افراد با دسترسی به اطلاعات مالی مناسب، می‌توانند بهترین تصمیمات مالی را بگیرند و در زمینه‌های مختلف اقتصادی به نقش‌آفرینی بپردازند. این مساله باعث می شود کشورهایی که مردم آن ها دارای سواد مالی بالاتری هستند، درآمد سرانه بیشتری هم داشته باشند. مثلا می توانید برای تقویت سواد مالی خود، به طور منظم مقالات مربوط به سرمایه گذاری و بودجه بندی و نشریات اقتصادی مثل دنیای اقتصاد را مطالعه کنید. اما باید حواستان باشد که هر رسانه، به دنبال اهداف پیدا و پنهان خود است و ممکن است به اطلاعات هدفمند، سعی کند بر تصمیمات شما در جهت منافع خودش تاثیر بگذارید.

ترویج رفاه اجتماعی: توسعه سواد مالی به عنوان یک وسیله مؤثر در ترویج رفاه اجتماعی شناخته می‌شود. افراد با دسترسی به اطلاعات مالی مطلوب، می‌توانند بهترین تصمیمات را در زمینه خرید، تحصیلات، و بهداشت بگیرند که این امر به بهبود کیفیت زندگی جمعیت کمک می‌کند.

کاهش فقر: آموزش و ارتقاء سواد مالی به کاهش فقر در جامعه کمک می‌کند. افراد با توانایی مدیریت مالی بهتر، احتمال درگیر شدن با فقر را به شدت کاهش می‌دهند. آمار نشان می‌دهد که در جوامع با سواد مالی بالا، نرخ فقر کمتر است.

رشد پایدار اقتصادی: سواد مالی به عنوان یکی از عوامل مهم در رشد پایدار اقتصادی در جامعه شناخته می‌شود. افراد با مدیریت درست منابع و مشارکت در فرآیندهای اقتصادی، به توسعه پایدار و مستدام کشورها کمک می‌کنند.

بخش چهارم: آمار و ارقام چه می گویند؟

در این بخش، به تجزیه و تحلیل آمار و ارقام مرتبط با سواد مالی خواهیم پرداخت تا به وضوح نشان دهیم که چگونه این مهارت تأثیرگذاری چشمگیر در زندگی فردی و اجتماعی دارد.

1. آمار استرس‌های مالی: افراد با سواد مالی بالاتر، ۵۰٪ کمتر احتمال دارند که استرس‌های مالی خود را بزرگ ارزیابی کنند.
2. تأثیر سواد مالی بر خرید مسکن: بر اساس یک مطالعه، افراد با سواد مالی بیشترین توانمندی را در تصمیم‌گیری درباره خرید یا اجاره مسکن از خود نشان داده‌اند.
3. نقش سواد مالی در مدیریت بودجه خانوارها: بر اساس آمارها، خانوارهایی که اعضای آن‌ها دارای سواد مالی هستند، بودجه‌های خود را بهتر و کارآمدتر مدیریت می‌کنند.
4. تأثیر آموزش سواد مالی در مدارس: در کشورهایی که برنامه‌های آموزشی متنوع در زمینه سواد مالی در مدارس اجرا شده است، دیده می‌شود که نرخ نابرابری اقتصادی کاهش یافته و امنیت مالی افراد افزایش یافته است.
5. ارتباط سواد مالی با مشارکت در بازار سرمایه: تحقیقات نشان می‌دهد که افراد با سواد مالی بالا به میزان بیشتری در بازار سرمایه مشارکت دارند و از فرصت‌های سرمایه‌گذاری بهتر بهره‌مند می‌شوند.
6. نقش سواد مالی در کاهش فقر: بر اساس یک گزارش جهانی، توسعه سواد مالی به تأثیرگذاری در کاهش فقر در کشورها کمک کرده و افراد را از باتلاق فقر خارج کرده است. فقیرترین کشورها معمولا کمترین سطح سواد مالی بین جمعیت خود را دارند.
7. تأثیر سواد مالی بر انتخاب شغل: افراد با سواد مالی بیشترین قابلیت را در انتخاب شغل‌ها با درآمد و شرایط مالی مطلوب از خود نشان داده‌اند. یکی از آموزه های مهم سواد مالی، استفاده از درآمدهای غیر فعال برای رشد مالی است.
8. پیشرفت اقتصادی کشورها با توجه به سواد مالی جمعیت: بررسی‌ها نشان می‌دهد که در کشورهایی که سواد مالی جمعیت بالاست، رشد اقتصادی بیشتری را تجربه کرده‌اند.
9. تأثیر بر بیمه‌نامه‌ها: افراد با سواد مالی بالا احتمالاً در انتخاب بیمه‌نامه‌ها بهترین تصمیمات را می‌گیرند و از پوشش‌های متناسب با نیازهای خود بهره‌مند می‌شوند.
10. درصد افراد دارای سواد مالی: به طور متوسط حدود 57% افراد دارای دانش پایه در مورد سواد مالی هستند. (شما هم می توانید با شرکت در این تست آنلاین، سطح سواد مالی خود را بسنجید)

در نتیجه، آمار و ارقام نشان می‌دهند که سواد مالی چگونه به عنوان یک عامل کلیدی تأثیرگذار در ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی می‌باشد. این مهارت نه تنها برای فردی به عنوان ابزار مهمی در مدیریت مالی عمل می‌کند بلکه در توسعه و بهبود جوامع و کاهش نارضایتی مردم نیز نقش بسزایی ایفا می‌کند.

بخش پنجم: چرا داشتن سواد مالی در دنیای امروزی ضروری است؟

در دنیای امروز، داشتن سواد مالی به عنوان یک مهارت اساسی از اهمیت بالایی برخوردار است. چرا؟

1. مواجه با چالش‌های مالی فردی:
   • در دنیای پیچیده و متغیر امروز، هر فرد با چالش‌های مالی مختلفی روبه‌رو می‌شود. از طریق داشتن سواد مالی، افراد می‌توانند بهترین تصمیمات مالی را در مواجهه با چالش‌ها و مسائل مالی اتخاذ کنند.
2. توانمندی در مدیریت بودجه:
   • ما در دنیای امروز همواره در معرض بمباران تبلیغاتی هستیم که این پیام را مخابره می کنند: بیشتر بخر، بیشتر مصرف کن. یکی از مهارت‌های اساسی سواد مالی، توانایی مدیریت بودجه است. این مهارت به افراد این امکان را می‌دهد که درآمدها و هزینه‌های خود را به بهترین شکل مدیریت کنند و از طریق این مدیریت، در دام مصرف بیش از حد نیفتند و به هدف‌های مالی خود که در راستای ارزش های آنان است، دست یابند.
3. جلوگیری از بدهی‌های غیرضروری:
   • سواد مالی به افراد می آموزد که استفاده از اهرم بدهی برای خریدهای مصرفی و حتی سرمایه گذاری های پر ریسک امری نادرست است. علاوه بر این، شناخت مفهوم ریسک و انواع آن باعث می شود که افراد درگیر بدهی ها و وام ها ناسالم نشوند. مثلا در سال 1399 که شاهد ابرحباب بازار سرمایه بودیم، برخی ایرانیان به طمع سود بیشتر، قرض کردند و حتی خانه خود را فروختند و با پولش سهام خریدند. این عده هنوز نتوانستنه اند به اصل پول خود برسند، درحالیکه قیمت خانه ای که فروخته اند در این مدت چند برابر شده است.
4. ارتقاء سلامت اقتصادی جوامع:
   • جوامع با جمعیتی با سواد مالی بالا توانمندتر به نظام اقتصادی خود می‌شوند. افراد با مهارت‌های سواد مالی می‌توانند به عنوان موتورهای توسعه اقتصادی جامعه به کار روند.
5. تأثیر مستقیم بر کیفیت زندگی:
   • سواد مالی به افراد کمک می‌کند تا بهترین تصمیمات را در زندگی مالی‌شان بگیرند سلامت مالی داشته باشند. این تصمیمات می‌توانند به بهبود کیفیت زندگی شخصی و خانوادگی کمک کنند.
6. مقابله با تحولات اقتصادی:
   • یکی از ویژگی های دنیای مدرن، تغییرات سریع است. تغییرات در محیط کار، گزینه های سرمایه گذاری، بازارهای کالا و خدمات و … . داشتن سواد مالی، افراد را بهتر در قبال تحولات اقتصادی و نوسانات بازارها مسلح می‌کند و این امکان را فراهم می‌کند تا به موفقیت و پایداری در شرایط مختلف اقتصادی دست یابند.
7. شفافیت و شهرت مالی:
   • سواد مالی، افراد را به سمت شفافیت مالی هدایت می‌کند و این امر می‌تواند به شهرت مالی فرد در جامعه کمک کند و اعتماد جمعیت به او را افزایش دهد.

در نهایت، سواد مالی در دنیای امروز نه تنها یک مهارت بلکه یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است. این مهارت به افراد این امکان را می‌دهد که در جلوه چشمان تحولات اقتصادی و اجتماعی به عنوان افراد آگاه و مسلح ظاهر شوند و به بهترین نحو ممکن در زندگی مالی‌شان موفقیت حاصل کنند.

بخش ششم: از کجا شروع کنم

خوشحالم که تا اینجا همراه من بودید. این مساله نشان می دهد که برای پیشرفت مالی خود کاملا جدی هستید. به شما قول می دهم اکثر افراد به آخر مقاله نمی رسند! حالا سوال این است:

اگر من هم بخواهم مثل توما، رشد مالی داشته باشم، از کجا شروع کنم؟

دانش آموز سواد مالی

برای شروع به این نکات دقت کنید:

• زود شروع کنید. کسب اطلاع در مورد مسائل مالی و آموزش دیدن را به فردا حواله ندهید. خوشبختانه امروزه کتاب ها، وبسایت ها، پیج های مختلف در شبکه های اجتماعی و دوره های آموزشی بسیار زیادی در حوزه پرورش سواد مالی فعال هستند. بله! ممکن است گیر محتوی زرد بیفتید و کلاه سرتان بگذارند. ولی این راه هم مثل هر مهارت دیگر به مرور برای شما روشن تر می شود و قابلیت تشخیص محتوای خوب از بد را پیدا می کنید. پس نگران نباشید و شروع کنید. مهمترین سرمایه شما در این مسیر، زمانی است که برای آموزش می گذارید.
• ناامید نشوید. شرایط اقتصادی ایران اصلا تعریفی ندارد. هر روز یک اتفاق تازه، یک تصمیم عجیب و یک بلوای نو به پا می شود. میلیاردها دلار پول هدر می رود و ما انگشت به دهان نگاه می کنیم. اما همه این ها دلیلی برای دست روی دست گذاشتن نیست. ما یک بار زندگی می کنیم و نمی توانیم منتظر بهتر شدن احتمالی شرایط در آینده بنشینیم. پس از اخبار فاصله بگیرید و روی پیشرفت مالی خود متمرکز شوید.
• هر روز یک ساعت درباره مسائل مالی مطالعه کنید. کتاب، روزنامه، دوره های آموزشی، یوتیوب و … منابعی هستند که در اختیار دارید.
• هزینه های روزمره خود را به مدت سه ماه یادداشت کنید و آخر هر ماه بررسی کنید که آیا خرج کرد شما، با ارزش های شما هم جهت هستند. مثلا من به موسیقی علاقه دارم، اما آخر ماه می بینم که 2 میلیون خرج رستوران کرده ام، اما برای علاقه ام هیچ هزینه ای نکرده ام. اگر مخارج ما در جهت علایق و ارزش هایمان باشد، آرامش مالی بیشتری را تجربه می کنیم.
• هر ماه قدری پس انداز کنید. از همین امروز شروع کنید. اول ماه لااقل 5% از درآمد خود را تبدیل به طلا یه صندوق های سهام کنید و این کار را تبدیل به برنامه دائمی زندگی خود تا بازنشستگی کنید.
• سعی کنید اطراف خود را با آدم هایی که در حوزه مالی هدفمند هستند پر کنید. منظورم این نیست که بروید دنبال دوستان پولدار! فرد هدفمند مالی لزوما ثروتمند نیست. او می داند از زندگی چه می خواهد و از لحاظ پولی چطور می تواند به زندگی مورد علاقه اش برسد. مقدار ثروتی که داریم اگرچه مهم است، اما مهم تر از آن، بهره بردن از زمان محدود عمرمان برای رسیدن به اهداف و ارزش هایمان است.
• اگر هنوز ازدواج نکرده اید، قبل از ازدواج در مورد مسائل مالی مفصل صحبت کنید. از هر چهار طلاق، یکی به دلیل مسائل مالی رخ می دهد.
• اگر ازدواج کرده اید، هر هفته زمانی را برای بحث در مورد مسائل مالی اختصاص دهید. فرزندان خود را هم در این مباحث مشارکت دهید. این یک کلاس آموزشی عالی برای آنهاست.